Wie stilletjes had gehoopt dat een maand na de terroristische aanslagen van 22 maart het spreekwoordelijke stof wel vanzelf zou gaan liggen, kwam deze week wel heel bedrogen uit. De aanslagen hebben dieper ingesneden in ons maatschappelijke en economische leven dan iemand wellicht ooit had kunnen vrezen. De Brusselse krant Le Soir trok afgelopen woensdag op de voorpagina aan de alarmbel met de veelzeggende kop “SOS Bruxelles”, pijnlijk geïllustreerd met een foto van een verlaten straat in het centrum van de hoofdstad.

Ook deze week raakte bekend dat zakelijke reizigers de luchthaven van Zaventem de rug toekeren. En wie dacht dat de gevolgen van de aanslagen zouden stoppen aan de grenzen van het Brussels gewest maakt zich ook begoochelingen. Een kwart van de Vlaamse ondernemers voelt vandaag de impact van de terreur en er wordt gevreesd voor een terugval van buitenlandse investeringen in België. Angst regeert in de hoofden van velen vandaag, van De Panne tot Libramont, en kent geen taal of kleur. We zijn vandaag allemaal Brusselaars, of dat we nu willen of niet.

En of zoveel rampspoed nog niet genoeg is, werden deze week ook onze Noordzeekust en zomerse festivalweides uitgeroepen tot “soft spots” voor terroristische waanzin. Intussen deinst luchtvaartmaatschappij KLM er niet voor terug om Belgische passagiers naar Schiphol te lokken met een gratis treinrit. Het aloude gezegde: de ene zijn dood is de andere zijn brood, in combinatie met een flinke scheut Hollandse koopmanschap, maakt nog steeds opgang. Een pijnlijk dieptepunt in een concurrentiestrijd om marktaandeel tussen luchthavens van buurlanden. Solidariteit lijkt ver weg.

Straks zal het parlement zich verdiepen in de oorzaken en aanleidingen van de aanslagen van 22 maart. Het laat zich raden dat messen worden geslepen, oude vetes zullen beslecht worden en dat enkele barbertjes zullen moeten hangen. Maar wie erop rekent dat daarmee zomaar kan over gegaan worden tot de orde van de dag vergist zich. Het zal nooit meer zijn zoals het ooit is geweest. Er is een voor en na 22 maart, zegde premier Michel vorige donderdag nog in TerZake. Het is nuttig en zelfs heilzaam om af te rekenen met een verleden, maar nog veel belangrijker is het om te bouwen aan de toekomst. Dit land heeft bruggenbouwers nodig die mensen verbindt en verenigt, hoop kan brengen en opnieuw een perspectief kan voorhouden. Als dit land in oorlog is dan is het belangrijk om ook de rangen te sluiten tegen een gemeenschappelijke vijand, over de particuliere belangen heen. Dit land heeft het intussen wel gehad met kibbelende burgemeesters en ministers.

Burgemeester Job Cohen van Amsterdam wist na de moord op cineast Theo Van Gogh “de boel samen te houden”. Ook wat houterige en schijnbaar weinig charismatische persoonlijkheden kunnen dan uitgroeien tot boegbeelden die vertrouwen en hoop incarneren. En ook enthoesiasmerend communiceren kan helpen in de wederopbouw. In oktober 2001, slechts één maand na de terreuraanslagen van 9/11 op het World Trade Center, gaf de toenmalige burgemeester van New York, Rudolph Giuliani, de opdracht voor een communicatiecampagne om de “spirit” van de fiere New Yorkers opnieuw op te krikken en om de toeristen opnieuw naar de stad te lokken. Het creatieve idee achter deze campagne was heel simpel, maar welgesmaakt: een unieke cast van supersterren die leven en werken in New York (met onder ander Robert De Niro, Woody Allen en Henry Kissinger) werd opgevoerd in negen reclamefilmpjes waarin ze het punt maakten dat New York een unieke, miraculeuze, plaats is. Een plaats waar dromen werkelijkheid worden. De campagne keek bewust niet achteruit naar de tragedie van enkele weken voordien, maar focuste zich helemaal op de toekomst van New York.

Het lijkt wel een blauwdruk voor de wederopbouw van Brussel en het hele land. En wanneer er hier snel geen Cohens of Giuliani’s opstaan, zullen burgers, verenigingen en ondernemers zelf het initiatief naar zich moeten toetrekken. Het verleden kunnen we niet meer keren, maar onze toekomst die kunnen we wel zelf maken. En die toekomst begint hier en nu.

Fons Van Dyck is managing director bij Think BBDO

Deze maand is het 40 jaar geleden dat Apple Computer werd gesticht door Steve Jobs, Steve Wozniak en enkele bevriende geldschieters. Veel is er sindsdien veranderd als het om toepassingen van technologie in ons dagelijkse leven en werken gaat. Maar of er veel reden tot feesten is, valt nog te bezien.

Het gaat er immers hard aan toe in Silicon Valley deze dagen. Apple en de FBI likken hun wonde na de publieke oorlog over het kraken van een iPhone die werd gebruikt door de daders van een terroristische aanslag in de VS. Google kondigde vorige week dan weer aan dat het zijn participatie in robotproducent Boston Dynamics in de etalage zet. Vele spectaculaire video’s ten spijt blijkt er geen uitzicht op een winstgevend product. En ook Microsoft ging recent door het stof toen bleek dat zijn artificiële Twitter-gebruiker Tay racistische en seksistische taal begon uit te kramen. Het doet sommige analisten al opmerken dat de hoogdagen van Silicon Valley voorbij zijn en dat de publiekslievelingen van weleer “normaal” geworden zijn. En dat moet klinken als een scheldwoord in California.

Nochtans wisten waarnemers al langer dat zelfverklaarde disruptieve technologieën – ondanks heel veel hype – alleen levensvatbaar zijn met een stevig, klassiek zakelijk model. “Follow the money” en stel vast dat Google en Facebook vooral zeer winstgevende reclameregies zijn die hun inkomsten halen bij adverteerders. Een model dat al ruim honderd jaar oud is. Het zakelijke succes van Apple is nog altijd gebaseerd op een zeer klassiek model uit de informaticawereld waarin winsten worden gemaakt door de geïntegreerde verkoop van hardware en software. Gisteren waren dat personal computers, vandaag zijn dat mobiele telefoontoestellen en morgen slimme horloges. En als Amazon winstgevend wil zijn, dan doet het niets meer of niets minder dan een supermarkt uitbaten. Een model dat dateert uit het einde van de 19de eeuw. De toekomst in Silicon Valley is dus meer een zaak van evolutie, dan van revolutie.

Amerikaanse ondernemingen in het algemeen – en technologiebedrijven – in het bijzonder kregen vorige week bovendien de volle lading vanuit onverwachte hoek. Het gezaghebbende weekblad The Economist, bekend van zijn uitgesproken “free market” standpunten, luidde in een editoriaal aan de alarmbel door te stellen dat in vele markten de macht te sterk geconcentreerd zit bij een select clubje van grote ondernemingen. Dat hypothekeert de zin voor innovatie en leidt tot verstoring van de vrije keuze van de consument. En het blad trekt verder hard van leer tegen de ontwrichting van het internet. Dat is al lang geen vrijhaven meer. In amper 20 percent van de gevallen is er nog sprake van een “open” internet. De rest zit verborgen achter zogenaamde “walled gardens” (dranghekken zeg maar), en het blad schrikt er niet voor terug om Facebook in een adem te vernoemen met het “dark net”. Mocht het vrije internet al ooit een droom zijn geweest, dan is die vandaag wel helemaal in rook opgegaan.

Vanuit een heel andere, meer maatschappijkritische hoek komt de technologiesector en in het bijzonder Facebook dan weer onder vuur te liggen. In zijn doctoraal proefschrift stelt VUB-onderzoeker Rob Heyman dat Facebook het sociale gedrag van mensen ondergeschikt maakt aan efficiëntie en winstbejag. Facebook heeft niet alleen de leefwereld van jongeren veroverd, maar ook “gekolonialiseerd”, zo stelt hij in de traditie van Jürgen Habermas. De kwaliteit van de communicatie moet het onderspit delven tegen de hoeveelheid posts, de op het netwerk doorgebrachte tijd en de blootstelling aan advertenties. Heyman en The Economist hebben, elk vanuit een totaal andere achtergrond, vooral een probleem met het machtsmisbruik door een monopolist en het beknotten (of afwezig zijn) van de keuzevrijheid.

40 jaar geleden wilden Jobs en Co de wereld bevrijden van de dwingelandij van grote “corporations”. Vandaag huisvest Silicon Valley een nieuwe gevestigde orde van “corporations” en zij zijn vastbesloten die positie met alle middelen te verdedigen. De cirkel is 40 jaar later helemaal rond.

Fons Van Dyck is managing director bij Think BBDO